Por Jack Fuchs*
Está a piques de chegar o outono de 1939. Como todos os anos, Polonia prepárase para recibir o longo inverno. Pronto, a neve e as xeadas van cubrir os pastos, os ríos conxelaranse durante os próximos seis meses. O verán conclúe, os campesiños recollen as colleitas, se aprovisionan para o frío. Ninguén o sabe aínda, pero o outono e o inverno deste ano non van durar seis meses, van durar seis anos. O verán do 39 foi o último. Os nenos xa non volveron ver como crecen as mazás, como caen as peras maduras, como cheiran os ciruelos. O gueto empezou pronto. A cidade pechóusenos. Eu vivía en Lodz, cidade de cheiros e sucidades da industria. En agosto dese ano fun por última vez ao aire libre, o sol, a diversión e os xogos de vacacións. Unha casa precaria, rodeada de plantacións froiteiras; o dono alugaba habitacións, o meu pai adoitaba levarnos uns poucos días, "para que os mozos corran e gocen da paisaxe". Ninguén pensou que esa era a última vez. Aquí, en Buenos Aires pronto vai terminar o inverno. Leo a prensa, sorpréndeme que o mundo enteiro sufra, conmóvase polos 118 mariños rusos que están atrapados nun submarino nuclear afundido. Sorpréndeme a expectativa acerca de se van salvarse ou non, asómbrame a inquietude con que a opinión pública pregunta como van morrer e imaxina o atroz desas mortes. Dígome: esta é a diferenza entre a guerra e a paz.
.
Do 39 ao 45 morreron dez millóns de persoas por ano. E sen embrago houbo unha gran indiferenza. A guerra naturaliza a morte. Vólvea abstracta e impensable. A guerra xustifica todo. é o máis cruel dos crimes, ampárase na necesidade, na aparencia de "valores supremos", a patria, o territorio, as riquezas, e é a coartada que non ten ningún outro fundamento máis que o de activar unha vontade humana de destrución, é a perfecta escusa para matar. As regras da guerra, contra o que se pensa, tamén revelan ese fondo de crueldade. Está prohibido bombardear un hospital, iso din as regras, os hospitais pintan unha gran cruz vermella no teito para que os avións os recoñezan e non os tomen por branco. As leis da guerra prohiben bombardear un sitio onde hai persoas feridas, enfermas, agonizantes. Pero se permite e estimula que as bombas caian sobre edificios civís, sobre os cuarteis onde hai raparigos de 18 a 22 anos, novos, saudables, donos dunha vida por vir. Todas as guerras, aínda que os contextos históricos ou políticos sexan diferentes, teñen algo en común: matar e deixarse matar. A violencia, a guerra, son obxectos de investigación.
A historia, a antropoloxía, a psicoloxía, a sociología ocúpase de estudalas. Hai explicacións moi diversas, moi sisudas e moi disparatadas. Acerca da Segunda Guerra escribíronse máis de 40 mil libros. Trátase de entender o que non se dá ao entendemento, sempre queda un contido, un resto indicible; a crueldade da guerra propón un enigma que non se resolve. Recordo que nos ensinaban que o home educado, o home culto, mellor preparado para a vida, era á súa vez quen en mellores condicións estaba para vencer a violencia natural. é un lugar común do home ilustrado supor que a violencia, a crueldade son trazos bárbaros, primitivos. Con todo, non recoñezo ningún progreso entre matar a golpe de lanzas e matar na cámara de gas. é a mesma barbarie, coa obvia distinción que introducen as técnicas, máis ou menos sofisticadas. Segue sendo, ou é máis bárbara por máis mediación ilustrada que consideremos, unha civilización que mata a punta de mísil, con bombas atómicas ou prodixiosos instrumentos do refinamento industrial ou técnico. Sempre me ensinaron que a sabedoría, o coñecemento, fai mellor ao home. Pero houbo persoas, celebridades moi ben educadas, eruditos e intelectuais que xustificaron o nazismo e elevárono a rango filosófico. Entre os verdugos, sábese, había lectores de Goethe e grandes coñecedores da música de Wagner. Xente culta. Tamén é certo que houbo intelectuais que escaparon tráxicamente do nazismo ou que morreron en defensa dos seus dereitos. O santo e o diaño loitan polas súas convicións.
.
Pero o saber non garante nada. Se na ignorancia alguén descoñece ou relativiza a barbarie nazi, ninguén se asombra; pero se o di o Gran Rabino Josef, un home de saber, grande coñecedor da Cábala e os textos sacros, entón a alarma percorre o mundo. Non busco dar unha imaxe da guerra, renuncio a definir que é a guerra. Pero cando chega o 1 de setembro, agora que transcorreron 61 anos, un contempla o mundo e tenta reflexionar sobre o pasado. E o pasado preséntase como repetición. Aos meus 76 anos, e en vésperas daquel outono, sigo facéndome as mesmas preguntas que cando era un raparigo de 14 ou 15 anos. Pregúntome polo mal, por esa forza humana de destrución e autodestrucción, pregúntome se algunha vez poderase chegar a unha conclusión ou se, pola contra, non hai termo, non hai fin para esta pregunta.
